Ontdek het Zuiderpershuis: de waterkrachtcentrale

Waterkrachtcentrale

Het Zuiderpershuis, één van de eerste gebouwen aan de Zuiderdokken, was één van de acht hydraulische waterkrachtcentrales die tussen 1865 en 1904 werden gebouwd om energie te produceren voor de almaar groeiende havenactiviteiten. Deze hydraulische krachtcentrale voorzag in de Antwerpse haven 164 kranen, 6 sluizen, 8 bruggen, 3 rioolschuiven en 30 kaapstanders van energie. Voor dit alles was er in de hele fabriek slechts 25 man tewerkgesteld.

Het gebouw werd opgericht in 1882-1883. De plannen waren van Paul De Wit, onderingenieur van de stad onder Gustave Royers. Het complex bestond uit twee delen. Enerzijds het gebouw aan de Waalsekaai met de machinezaal, stoomketelhal en schoorsteen. Anderzijds het gebouw in de Timmerwerfstraat voor burelen en bewoning. Dit laatste complex, uitgevoerd in Vlaamse neorenaissancestijl bevatte rechts de rijker uitgewerkte directeurswoning en links die van de machinist. Om te voldoen aan wijzigende behoeften werden in de loop van de tijd regelmatig gebouwen toegevoegd en oude gebouwen aangepast of heringericht.

De imposante neo-barokke gevel aan de Waalsekaai bestaat uit een massieve onderbouw uitgevoerd in ruw gekapte blokken met erboven twee cilindrische torens waarin zich de accumulatoren bevonden. De stoomketels en –machines vormden het hart van het pershuis, waarvan niets is overgebleven. De accumulatoren zijn wel behouden, als enige exemplaren van alle Antwerpse pershuizen. Verder zijn ook de kettinggloeioven en werkplaatsen, zoals de smidse en draaierij bewaard. Het gebouw geldt als één van de mooiste voorbeelden van industriële archeologie in Vlaanderen.

Stoomkracht werd vanaf het begin van de 20ste eeuw geleidelijk vervangen door elektriciteit. Toch duurde het nog tot 1958 vooraleer de laatste stoommachine werd stilgelegd en het pershuis sloot. In 1984 nam het collectief Internationale Nieuwe Scène (INS) het gebouw in gebruik als repetitieruimte voor de reizende producties. Drie jaar later sloten de INS en de stad Antwerpen een erfpachtovereenkomst voor 50 jaar. De gebruiker restaureerde het gebouw, richtte een schouwspelzaal in en startte een cultureel centrum tussen 1992 en 2007. Hiervoor werd de vzw Zuiderpershuis opgericht als bouwheer. De restauratie kenmerkt zich door grote soberheid en respect voor het industriële karakter.